Het voelt vaak alsof een gigantische bureaucratie alles boven ons hoofd beslist. Bovendien denken veel Europeanen dat hun stem bij de Europese verkiezingen niets zal veranderen en dat de EU niet democratisch is. Maar is dat echt zo?
Het YouTube-kanaal HugoDécrypte werd gecreëerd door Hugo Travers. Zijn kanaal, waarop hij het nieuws van de dag belicht, is leerrijk voor jong en oud en biedt iedereen de kans om in enkele minuten op de hoogte te worden gebracht van de dagelijkse actualiteit. Hij maakte deze video in samenwerking met Kurzegesagt, een Duitse animatiestudio, waarvan de graphics de boodschap begrijpelijker maken.
De Europese Unie is een constructie die regels en wetten maakt die haar lidstaten effectief toepassen, en haar Hof van Justitie kan uitspraken doen die bindend zijn voor lidstaten. De EU is in zekere zin een ‘superstaat’ die democratisch en legitiem wil worden voor al haar burgers. Daarvoor moet de EU het probleem van de diversiteit van haar actoren en hun ambities aanpakken, aangezien de lidstaten zeer uiteenlopende prioriteiten hebben.
Volgens de video zijn er twee opties om een democratische unie te creëren.
Optie 1: laat iedereen nationale vertegenwoordigers kiezen die dan samen beslissingen nemen voor de Europese Unie.
Optie 2: laat elke burger rechtstreeks stemmen voor een onafhankelijke instelling die bindende macht heeft over de lidstaten. Elke optie heeft haar voor- en nadelen, en de EU heeft de twee uiteindelijk gecombineerd.
Naast het Europees Hof van Justitie zijn er nog vier belangrijke instellingen, die in deze video aan bod komen: de Europese Raad, die bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten; de Raad van de Europese Unie, samengesteld uit de ministers van de lidstaten; de Europese Commissie, die een soort regering van de EU is met één commissaris per land; en ten slotte het Europees Parlement, de enige instelling van de Europese Unie waarvan de leden rechtstreeks door de burgers worden verkozen tijdens de Europese verkiezingen.
In principe worden al die instellingen samengesteld op basis van jouw uitgebrachte stem op nationaal of Europees niveau. In sommige gevallen heeft je stem een rechtstreekse impact, in andere gevallen veeleer een onrechtstreekse invloed. Je stemt bijvoorbeeld voor een staatshoofd en vormt zo een regering die door de regeringsleider in de Europese Raad wordt vertegenwoordigd. Die staatshoofden kiezen de voorzitter van de Europese Commissie en haar commissarissen, die door het Europees Parlement worden bekrachtigd. Dat is een soort indirecte democratie. Met andere woorden: je stemt zelf niet voor de commissarissen, maar voor zij die hen benoemen en voor zij die hen bekrachtigen en controleren. In werkelijkheid zijn 2,5 van de 4 belangrijkste instellingen van de Europese Unie dus afhankelijk van de regeringen van de lidstaten.
Maar aangezien jij, als burger, het Europees Parlement kiest, stelt zich de volgende vraag: hoeveel macht heeft het Parlement en welke concrete impact heeft jouw stem? Het Europees Parlement had aanvankelijk heel weinig invloed, maar is de voorbije 20 jaar steeds machtiger geworden. Vandaag keurt het wetten goed en stemt het ook over het gebruik van de EU-begroting en vooral over internationale verdragen. Dit alles geeft het Parlement veel macht en maakt jouw stem erg belangrijk, ook op internationaal niveau.
Het Europees Parlement kan echter niet het initiatief nemen om zelf een wetsvoorstel in te dienen. Dat is trouwens het belangrijkste argument dat wordt aangehaald om te beweren dat de EU niet democratisch genoeg is, en om een versterking van de bevoegdheden van het Parlement te eisen. Vandaag wordt de EU nagenoeg volledig gecontroleerd door de regeringen van de lidstaten. Een versterking van de bevoegdheden van het Europees Parlement zou de EU democratischer maken, maar de macht van de lidstaten verminderen. De ideale oplossing ligt dus niet voor de hand, maar het is uiteindelijk aan de lidstaten en aan de burgers om over de toekomst van de EU te beslissen.
