Zin in een les geopolitiek? Deze video, die televisiezender Arte heeft gemaakt in het kader van zijn programma ‘Le dessous des cartes’, geeft een overzicht van de uitdagingen waarmee de Europese Unie in 2021 zal worden geconfronteerd, waarbij een expert zijn mening geeft.
Jean-Dominique Giuliani, die hier wordt geïnterviewd, is Voorzitter van de Fondation Robert Schuman, een erkend onderzoeks- en studiecentrum over Europa. In mei jl. heeft de stichting voor het vijftiende opeenvolgende jaar een rapport over de toestand van de Unie gepubliceerd – een naslagwerk waarin de balans van de EU wordt opgemaakt en dat hier als basis voor het gesprek dient.
Van alle besproken onderwerpen staat de gezondheidscrisis natuurlijk met stip op één: heeft Europa die goed aangepakt? De Europese Unie, op weg om de grootste producent van vaccins ter wereld te worden, heeft de rol van ‘aankoopcentrale’ op zich genomen door de aankoop van vaccins op uniforme wijze te beheren. Het resultaat: minder wanorde en vooral minder ongelijkheid tussen de landen naar gelang van hun rijkdom en situatie. Anderzijds heeft de crisis de traagheid en het gebrek aan efficiëntie van de Unie onderstreept: meerdere regeringen betekent verschillende snelheden en beslissingen die niet altijd op elkaar zijn afgestemd.
Op economisch vlak is het herstelplan van 750 miljard euro vergelijkbaar met dat van de Verenigde Staten. In dit verdeelde Europa, met aan de ene kant de zogenaamde ‘vrekkige’ landen (die weinig uitgeven en voorzichtig zijn) en aan de andere kant de meer in moeilijkheden verkerende zuiderse landen (Italië, Spanje, Griekenland enz.), hadden sommigen geweigerd de schulden van de andere landen kwijt te schelden. De crisis heeft ons er echter aan herinnerd dat Europese solidariteit cruciaal is: als één land ineenstort, zullen de andere landen daar onvermijdelijk de gevolgen van ondervinden.
Wat de samenwerking betreft, nemen de Europese agentschappen een centrale plaats in en worden ze geleidelijk efficiënter. Frontex, dat de migratiestromen beheert, werd omgevormd tot een grens- en kustwachtagentschap in het kader van een gezamenlijk beheer van de Europese grenzen. Europol, de Europese inlichtingendienst die de middelen bundelt om het terrorisme te bestrijden, zal steeds meer grensoverschrijdende onderzoeken uitvoeren. Kortom: we gaan naar meer samenwerking.
Vanuit diplomatiek oogpunt wordt de zaak ingewikkelder. “Europa heeft vrede gewonnen, maar geen macht verworven”, zegt Jean-Dominique Giuliani. Hoewel de EU haar plaats tussen de grootmachten van de wereld heeft veroverd, is ze er nog niet in geslaagd haar lidstaten ertoe te brengen om samen beslissingen te nemen. De Unie heeft het ook moeilijk om haar belangen te verdedigen, haar model te promoten en zich op internationaal niveau als een wereldmacht te profileren. Erger nog: volgens Giuliani wordt de EU heen en weer geslingerd tussen drie blokken: Frankrijk, dat zich wil bevrijden van de grote mogendheden zoals de Verenigde Staten en China; Duitsland, dat nauw verbonden blijft met de Oost-Europese landen en zijn banden met het Rusland van Poetin niet wil verbreken; en de Oostbloklanden, die de voorkeur geven aan een Amerikaanse boven een Europese bescherming.
Is het dan niet mogelijk één Europese diplomatieke identiteit tot stand te brengen? Het blijft een moeizaam proces, maar we zullen daarin slagen. Op sommige plaatsen lukt dit momenteel wel al, zoals in de Sahel, waar bijna 20 landen op het terrein samenwerken. De verkiezing van Biden bevordert bovendien de Europees-Amerikaanse relaties, met meer ruimte voor onderhandeling.
Er blijven echter nog vele uitdagingen over: kan het Europese (politieke, economische, culturele) model aanvaarden dat de democratie in sommige van zijn lidstaten ter discussie wordt gesteld? Volgens Giuliani zal het probleem van Hongarije en Polen zich mettertijd vanzelf oplossen, maar we moeten geduld hebben. Wat de landen betreft die op gespannen voet met Europa leven, zoals Rusland of Turkije, heeft hij een vrij duidelijke mening. Hij ziet Rusland als een land in verval (het Russische BBP is momenteel lager dan dat van Italië, bijvoorbeeld), dat bang is voor de macht van de EU aan haar grenzen. Turkije wordt dan weer geconfronteerd met economische moeilijkheden en instrumentaliseert de religie tegen de EU. De analyse van Giuliani is misschien niet voor iedereen even toegankelijk, maar is wel uitermate interessant omdat ze verschillende actuele kwesties vanop zekere afstand in detail belicht.
